ΞΕΝΑΓΗΣΗ ΣΤΟΝ ΙΕΡΟ ΒΡΑΧΟ ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ

Μια σύντομη περιήγηση στον ιερό βράχο της Ακρόπολης και τα μνημεία του έτσι όπως παρουσιάστηκε στους μαθητές μας κατά την επίσκεψή τους εκεί :

- Ακρόπολη (Άκρα - πόλις) : από το τέλος του 6ου αι ονομάζεται έτσι σε αντιδιαστολή από την κάτω πόλη (: άστυ) η έξω από τα τειχισμένα όρια του βράχου περιοχή που κατοικούσε ο λαός.

- Με την εδραίωση της Αθηναϊκής δημοκρατίας το κέντρο της διοικητικής, πολιτικής, δικαστικής εξουσίας μετατίθεται στην Αγορά και την Πνύκα. Η Ακρόπολη παραμένει τόπος ιερών και λατρείας.

- Ο βράχος υψώνεται 156 μ. πάνω από τη θάλασσα. Η ομαλότερη πλευρά είναι η δυτική, που κάνει προσιτή την άνοδο.

ΤΑ ΤΕΙΧΗ

- 13ος αι. π.Χ (Μυκηναϊκή περίοδος) : Κυκλώπειο τείχος περιβάλλει τον βράχο ακολουθώντας τα ακανόνιστα φυσικά υψηλότερα όριά του.

- Πρόσθετος οχυρωματικός περίβολος Δυτικά και ΒΔ του λόφου Πελαργικό τείχος και επέκτασή του στα Δυτικά τον 8^ο αι. π.Χ.

- 479 π.Χ : Θεμιστόκλειο τείχος στη Βόρεια πλευρά.

(Τμήματα του αρχαίω νεώ στο βόρειο τείχος)

467 π.Χ : Κιμώνειο τείχος στη Νότια πλευρά.

ΟΙ ΟΔΟΙ

Στην Ακρόπολη κατέληγαν οι δρόμοι :

- Η οδός των Παναθηναίων : δρόμος αμαξιτός – λιθόστρωτος, ξεκινούσε από τον Κεραμεικό, περνούσε από το Ωδείο της Αγοράς και τη Στοά του Αττάλου και κατέληγε στην Κλεψύδρα όπου συναντούσε τον Περίπατο.

Η οδός των Παναθηναίων

- Η οδός των Τριπόδων : με τα χορηγικά μνημεία με τους τρίποδες που βρίσκονταν κατά μήκος του ήταν ο πιο σύντομος δρόμος για να φτάσει κανείς στο θέατρο του Διονύσου από την Αγορά.

- Ο Περίπατος : που έζωνε περιφερικά την Ακρόπολη.

ΤΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ

1. Πύλη Beule : η σημερινή είσοδος στη Δ πλευρά. Είναι μία από τις δύο πύλες που είχε το οχυρωματικό τείχος του 3^ου αι. μ.Χ οικοδομήθηκε από υλικό άλλων παλαιότερων μνημείων.

Η δυτική πλευρά του βράχου - είσοδος

2. Κατάλοιπα ιερού Πανδήμου Αφροδίτης : μετά την Πύλη Beule δεξιά τμήμα επιστηλίου διακοσμημένου με περιστέρια και γιρλάντες.

3. Ο χώρος προ των Προπυλαίων : 6^ος αι. π.Χ κατασκευάστηκε πλατιά ανωφερική πρόσβαση με μορφή ράμπας.

4. Βάθρο του Αγρίππα : μπροστά από τη βόρεια πτέρυγα των Προπυλαίων σώζονται τα κατάλοιπα ενός ψηλού βάθρου Ελληνιστικής εποχής( βάση για αφιέρωμα του δήμου της Αθήνας προς τον Μάρκο Αγρίππα ).

Το βάθρο του Αγρίππα

5. Προπύλαια : έργο του προγράμματος του Περικλή κατασκευάστηκαν από τον αρχιτέκτονα Μνησικλή.

- 437-432 π.Χ. Υλικό : πεντελικό μάρμαρο , σκουρόχρωμος ελευσινιακός λίθος. Αποτελούνται από ένα κεντρικό οικοδόμημα με δύο πτέρυγες.

- Η πρόσοψη του κεντρικού τμήματος διαρθρώνεται από 6 δωρικούς κίονες. Κάθετα υπάρχουν 2 εσωτερικές κιονοστοιχίες από 3 ιωνικούς κίονες για τη στήριξη της οροφής.

- Το πίσω μέρος (Ανατολικό) είναι σε υψηλότερο επίπεδο προσαρμοσμένο στο έδαφος. Η επικοινωνία γινόταν με 5 θύρες.

(Η ανατολική πλευρά των προπυλαίων)

- Οροφή : καλυμμένη με φατνώματα διακοσμημένα με χρυσό ζωγραφιστό αστέρι σε κυανό βάθος.

- Βόρεια Πτέρυγα : Πινακοθήκη : κτίσμα με πρόδομο και τετράγωνη αίθουσα → χώρος έκθεσης ζωγραφικής και ανάπαυσης.

- Νότια Πτέρυγα : χωρίς πρακτική λειτουργικότητα, για λόγους αισθητικούς. Την Παλαιοχριστιανική εποχή μετατράπηκε σε εκκλησία. Τον 10 αι. το κεντρικό οικοδόμημα μετατράπηκε και αυτό σε εκκλησία.

- Την Τουρκοκρατία τα Προπύλαια χρησιμοποιήθηκαν για πυριτιδαποθήκη. Το 1645 καταστράφηκαν από κεραυνό.

Η πομπή κατά τη γιορτή των Παναθηναίων.

6. Ναός της Απτέρου Νίκης : μικρός ιωνικός ναός αμφιπρόστυλος, τετράστυλος → οικοδομημένος πάνω σε πύργο (427-424 π.Χ. πιθανόν την εποχή της ειρήνης του Νικία 421). Αρχιτέκτονας Καλλικράτης. Ο πυρήνας του είναι ένας απλός σηκός πάνω σε κρηπίδωμα από 3 βαθμίδες. Η ζωφόρος έχει τα εξής θέματα : συμπόσιο θεών, διαμάχες Ελλήνων με βαρβάρους και Ελλήνων με Έλληνες. Μπροστά στο ναό υπήρχε βωμός.

-

1687 μ.Χ. πολιορκία Ακρόπολης από τον Μοροζίνι → διάλυση ναού από τους Τούρκους, για να χρησιμοποιηθεί το υλικό του για κτίσιμο οχυρωματικού έργου στα Προπύλαια.

7. Ιερό Βραυρωνίας Αρτέμιδος : Βρισκόταν ΝΑ των Προπυλαίων. Το ιερό διαμόρφωναν μια δωρική στοά ανοιχτή προς βορά με προεξέχουσες κλειστές πτέρυγες στις άκρες σε σχήμα Π και ένας περίβολος. Σώζονται μόνο λαξεύματα και κατάλοιπα από τη θεμελίωση των τοίχων. Η ίδρυσή του αποδίδεται στον Πεισίστρατο και ίσως λειτούργησε ως παράρτημα του ιερού της Βραυρώνας.

8. Χαλκοθήκη : επιμήκες κτίριο στα Ανατολικά του Βραυρωνίου κατά μήκους του Νότιου τείχους της Ακρόπολης. Σώζονται ίχνη λαξευμάτων και κατάλοιπα της θεμελίωσής του. Οικοδομήθηκε μέσα του 5^ου αι. π.Χ . Εκεί φυλάγονταν χάλκινα αντικείμενα, όπλα αλλά και χάλκινα αναθήματα που ήταν περιουσία της θεάς Αθηνάς.

9. Παρθενώνας : εντάσσεται στο οικοδομικό πρόγραμμα του Περικλή, που προέβλεπε την ανοικοδόμηση ενός μεγάλου ναού νοτιότερα του «αρχαίου νεω» εκεί όπου υπήρχε τεχνητή διεύρυνση του βράχου και που είχε αρχίσει η κατασκευή ναού μετά τη μάχη του Μαραθώνα (490 π.Χ.). Τρεις λοιπόν είναι οι ναοί που χτίστηκαν στην ίδια θέση.

- οι κατασκευές άρχισαν το 447 και τα εγκαίνια έγιναν το 438 π.Χ. στη γιορτή των Παναθηναίων, ενώ ο γλυπτός διάκοσμος ολοκληρώθηκε το 432 π.Χ.

- αρχιτέκτονας Ικτίνος με τον συνεργάτη του Καλλικράτη, ενώ η γλυπτή διακόσμηση ήταν έργο του Φειδία.

- δωρικός, περίπτερος, οκτάστυλος με 17 κίονες σε καθεμιά από τις μακρές πλευρές. Ο πυρήνας του έχει τον τύπο του αμφιπρόστυλου εξάστυλου ναού. Ο σηκός είναι χωρισμένος σε δύο άνισα μέρη. Στο Ανατολικό το μεγαλύτερο στεγαζόταν το άγαλμα της Θεάς με τη βοήθεια 3 κιονοστοιχιών σε σχήμα Π. Το δυτικό μέρος ήταν προσπελάσιμο μόνο από τον οπισθόδομο και στεγαζόταν με 4 ιωνικούς κίονες → αυτό ονομαζόταν από την αρχή Παρθενών και ίσως ήταν το θησαυροφυλάκιο της πόλης.

- το θεμέλιο είναι το παλιό πώρινο κρηπίδωμα του Παρθενώνα ΙΙ. Πάνω σ’ αυτό κτίστηκε το κρηπίδωμα από πεντελικό μάρμαρο του Παρθενώνα ΙΙΙ. Από την κατώτατη βαθμίδα του κρηπιδώματος δεν υπάρχει καμία ευθεία στο ναό ούτε στο μήκος ούτε στο πλάτος του. Πάνω στην κυρτή επιφάνεια του κρηπιδώματος πατούν οι τοίχοι και γύρω ορθώνεται η δωρική κιονοστοιχία.

- οι κίονες έχουν ύψος 10,433 μ. με κάτω διάμετρο 1,904 μ. και πάνω διάμετρο 1,481 μ. και 20 ραβδώσεις ο καθένας. Οι κίονες δέχονται την καμπυλότητα του στυλοβάτη και τη διοχετεύουν στα επιστύλια και αυτά στα τρίγλυφα και τις μετώπες. Με την κυρτότητα της ευθείας πετυχαίνεται το ευθύγραμμο αποτέλεσμα και δημιουργείται θετική οπτική απάτη.

- Υλικό: το πεντελικό μάρμαρο εκτός από την ξύλινη οροφή και την πωρολιθική θεμελίωση.

- Η οριζόντια τριμερής διαίρεση του ναού σε κρηπίδωμα, κιονοστοιχία, θριγκό συνδυάζεται μέσα από μια αναλογία διαστάσεων που δένουν αρμονικά το σύνολο.

- Η αντικατάσταση της ευθείας από καμπύλες- φαινομενικά ευθείες- γραμμές δημιουργούν οπτικές εκλεπτύνσεις.

Ο ΓΛΥΠΤΟΣ ΔΙΑΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ ΝΑΟΥ

-Θριγκός : μετώπες, αετώματα, ζωφόρος εσωτερικά της περιμετρικής κιονοστοιχίας.

Α) μετώπες : 92 , από τα πρωιμότερα γλυπτά (440 π.Χ.) Καθεμιά έχει δύο μορφές έξεργες πάνω σε χρωματισμένο βάθος. Θέματα : η Ανατολική πλευρά → Γιγαντομαχία, η Δυτική→ τον αγώνα των Αθηναίων εναντίον των Αμαζόνων, η Βόρεια → την άλωση της Τροίας, η Νότια → τη διαμάχη Λαπιθών-Κενταύρων. ( συμβολίζουν τη νίκη του καλού πάνω στο κακό, όπως των Αθηναίων κατά των Περσών)

Β) αετώματα : με ολόγλυφες μορφές (437-432 π.Χ.). Ανατολικό → η γέννηση της Αθηνάς από το κεφάλι του Δία, Δυτικό → η διαμάχη της Αθηνάς με τον Ποσειδώνα. (συμβολίζουν μια νέα αρχή για την Αθήνα)

Γ) ζωφόρος : ιωνικό στοιχείο, η λάξευση ίσως έγινε πάνω στον ναό πριν από την ολοκλήρωση των αετωμάτων. Μήκος : 160 μ. Περιλαμβάνει 360 ανθρώπινες μορφές και μεγάλο αριθμό ζώων που αποδίδουν την πομπή των Παναθηναίων. Είναι ιδεατό ανάπτυγμα της πομπής από το ξεκίνημά της στον Κεραμεικό μέχρι το τέλος της και την παράδοση του πέπλου στον ιερέα. ( αποτελεί σύμβολο μιας ανθρώπινης διαδικασίας σεβασμού κάτω από τη θεϊκή σκέπη)

Δ) 4 λεοντοκεφαλές- υδρορροές στις άκρες των μακρών πλευρών της στέγης και τα ακρωτήρια-ανθέμια που κοσμούσαν τις 3 κορυφές των αετωμάτων.

Ε) το άγαλμα της Αθηνάς : (438 π.Χ.) υλικά : χρυσό και ελεφαντόδοντο. Συνολικό ύψος : 12 μέτρα. Η θεά όρθια με κράνος, αιγίδα στο στήθος, με το αριστερό χέρι ακουμπάει την ασπίδα, με το δεξί κρατάει στην παλάμη άγαλμα Νίκης. Ίσως τον 5^ο αι μ.Χ. μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Έκτοτε χάθηκαν τα ίχνη του.

- 1687 : ο Ενετός Μοροζίνι βομβάρδισε την Ακρόπολη μέσα στην οποία ήταν κλεισμένοι οι Τούρκοι. Κατέρρευσε ο σηκός.

-1801-1803 : ο Thomas Bruce κόμης του Έλγιν απεσταλμένος της Βρετανίας στην Υψηλή Πύλη, απέσπασε ειδικό φιρμάνι που του επέτρεπε να πάρει από την Ακρόπολη ό,τι ήθελε. Απογύμνωσε τον Παρθενώνα από το γλυπτό διάκοσμο συντελώντας σε μια καταστροφή. Η αποτείχιση των γλυπτών έγινε με τρόπο βάναυσο , ώστε πολλά από αυτά να καταστραφούν.

10. Ναός της Ρώμης και του Αυγούστου : ανατολικά από την είσοδο του Παρθενώνα σώζεται η θεμελίωση ενός περίκεντρου κτίσματος.

11. Ιερό Διός Πολιέως : ΒΑ του Παρθενώνα στο ψηλότερο σημείο της Ακρόπολης.

12. Βωμός της Αθηνάς : βρισκόταν ανατολικά του «αρχαίου νεώ».

13 . «Ερέχθειον» : Βόρεια του Παρθενώνα . Δηλώνει τον οίκο του Ερεχθέως και είναι ένα σύνθετο ναϊκό οικοδόμημα. 409-405 π.Χ . Αρχιτέκτονας άγνωστος , ίσως ο Μνησικλής ή Φιλοκλής.

-η ιδιαιτερότητα στην αρχιτεκτονική του μορφή οφείλεται στη υψομετρική διαφορά του εδάφους και στις ασυνήθεις λατρείες που περιέκλειε.

- περιέκλειε ορισμένα σημεία που θεωρούνταν ιερά και έπρεπε να παραμείνουν άθικτα : τάφος του Κέκροπα, τα σημεία στο έδαφος που μαρτυρούσαν την έριδα της Αθηνάς και του Ποσειδώνα.

- ανατολικό μέρος : αφιερωμένο στη λατρεία της Αθηνάς Πολιάδος. Είχε στην πρόσοψή του πρόσταση από 6 ιωνικούς κίονες. Η επικοινωνία της πρόστασης με το σηκό γινόταν μέσω θύρας.

-δυτικό μέρος :αφιερωμένο στη λατρεία του τοπικού ήρωα Ερεχθέα, του Ήφαιστου και του ήρωα Βούτου. Βρισκόταν χαμηλότερα από το ανατολικό μέρος. Αποτελείται από ένα πρόδομο και δύο δωμάτια που επικοινωνούν. Η εξωτερική πλευρά σχηματιζόταν σε 2 επίπεδα από 4 ιωνικούς κίονες.

-βόρεια πλευρά : πρόσταση (μπροστά από μια θύρα) από 4 στην πρόσοψη και 2 ιωνικούς κίονες στις πλαϊνές πλευρές. Στην οροφή στη ΝΔ γωνία υπήρχε άνοιγμα και ακριβώς κάτω στο δάπεδο λείπουν οι πλάκες → εκεί βρισκόταν ή ο τάφος του Ερεχθέα ή τα σημεία της τρίαινας που είχε ρίξει ο Ποσειδώνας στη διαμάχη του με την Αθηνά.

-νότια πλευρά : πρόσταση των Κορών : οικοδομήθηκε πάνω στον τάφο του Κέκροπα. Τα αγάλματα των 6 Κορών πατούν σ’ ένα στηθαίο σχήματος Π. παρίσταναν γυναίκες της πόλης Καρυών της Λακωνίας ( Καρυάτιδες κατά τον Βιτρούβιο) και αντικαθιστούν τους κίονες.

14. Πανδρόσειο : μικρό ιερό αφιερωμένο στην Πάνδροσο μία από τις κόρες του μυθικού γενάρχη βασιλιά Κέκροπα. Βρισκόταν δυτικά του Ερεχθείου με το οποίο επικοινωνούσε. Τετράπλευρος περίβολος με μικρό ναό περιέκλειε το ναό του Ερκείου Διός και την ιερή ελιά της Αθηνάς.

15. «Αρχαίος νεώς» : αρχαϊκός ναός αφιερωμένος στην Πολιάδα Αθηνά. Ερείπια του ναού φαίνονται κατά μήκος της νότιας πλευράς του Ερεχθείου.

16. «Οίκημα των αρρηφόρων» : Σώζονται μόνο κατάλοιπα τετράγωνου κτίσματος ΒΔ του Ερεχθείου.

Εκεί έμεναν οι δύο αρρηφόροι (< άρρητα φέρειν) παρθένες που έπαιρναν μέρος σε μυστηριακές τελετές. Κατέβαιναν την κρυφή σκάλα μεταφέροντας τα άρρητα ιερά σκεπασμένα, για να μην φαίνονται, τα παρέδιδαν στον ιερέα του ιερού της Αφροδίτης και παραλάμβαναν άλλα όμοια .

Η σκάλα στη βόρεια πλευρά του βράχου

17. Κτίσμα της ΒΔ περιοχής : ερείπια κτίσματος κοντά στα Προπύλαια δίπλα στο Β τείχος. Ίσως κατοικία του ιερατείου ή γραφείο ελέγχου. Άλλοι το ταυτίζουν με το ιερό του Πανδίονος κατάλοιπα του οποίου βρίσκονται κάτω από το παλιό Μουσείο.

18. Χάλκινο άγαλμα Αθηνάς : η αιχμή του δόρατος της Αθηνάς και ο λόφος του κράνους της ήταν ορατά από πλέοντας από το Σούνιο πλησιάζοντας προς τον Πειραιά. Στο χώρο μεταξύ Ερεχθείου και Προπυλαίων. Έχουν σωθεί τμήματα της βάσης. Το συνολικό ύψος του ήταν 9 μέτρα. Αφιερωμένο στην Πρόμαχο Αθηνά για τη νίκη των Αθηναίων κατά των Περσών στον Ευρυμέδοντα ποταμό.

Επιμέλεια

Τσαούση Ελένη ΠΕ 02 Φιλόλογος